Suç olduğunu bilmeden bir suç işlersem ne olur?
Ceza hukukunda sorumluluğun temelini kusur ilkesi oluşturur. Bu ilkeye göre, bir kişinin cezalandırılabilmesi için işlediği fiili kasten veya taksirle gerçekleştirmiş olması gerekir. Peki kişi, işlediği fiilin suç olduğunu bilmiyorsa? Yani kişi, yaptığı eylemin hukuka aykırı ve cezalandırılabilir bir fiil olduğunu fark etmeden bu fiili işlemişse ne olur?
Bu tür durumlar ceza hukuku kapsamında "hata" kavramı ile değerlendirilir. Türk Ceza Kanunu’nda bu konu 30. maddede düzenlenmiştir. İlgili hükme göre:
TCK m. 30/1 – “Bir kimse işlediği fiilin suç oluşturduğu hususunda kaçınılmaz bir hataya düşmüşse, ceza verilmez. Kaçınılabilir hata halinde ise, failin kusurluluğu varsa ceza sorumluluğu devam eder.”
Burada dikkat edilmesi gereken anahtar ifade "kaçınılmaz hata" kavramıdır. Kişi, eğer fiilin suç olduğunu anlayamayacak durumda ise, yani fiilin hukuka aykırı olduğuna dair bilgi edinme imkânı makul ölçüde yoksa, cezalandırılması da mümkün olmaz. Ancak kişi, biraz dikkatli olsa bu durumu fark edebilecekse, o zaman hatası kaçınılabilir sayılır ve cezai sorumluluğu devam eder. Bu durumda hâkim, cezada indirim yapabilir.
Hata Türleri:
TCK 30. madde kapsamında hata, birkaç farklı başlıkta değerlendirilir:
Haksızlıkta Hata (TCK 30/1): Kişinin fiilin suç olduğunu bilmemesi.
Fiilin niteliklerinde hata (TCK 30/2): Kişinin kastını ortadan kaldıracak türden bir yanılgıya düşmesi.
Kusurluluğu etkileyen hata (TCK 30/4): Özellikle taksirli suçlarda, kişinin sonucu öngörememesi.
Örnek Olay:
1.Kişi, tarihi eser olduğunu bilmeden bir nesneyi internet üzerinden satışa koyarsa, eğer nesnenin tarihi eser olduğunu anlayamayacağı makul bir durum varsa ve bu konuda bilgi edinme imkânı olmamışsa, kaçınılmaz hatadan söz edilebilir. Ancak eğer açıkça uyarı bulunmasına rağmen kişi buna rağmen satışı gerçekleştirirse, bu hata kaçınılabilir nitelikte olur ve kişi cezalandırılır.
2.Benzer şekilde, bir kişi ormanlık alanda topladığı ve doğadan elde ettiğini sandığı bitkileri satarken aslında nesli koruma altındaki bir türü topladığını fark etmezse, yine somut olaya göre hata hükümleri gündeme gelir.
Kişinin işlediği fiilin suç olduğunun farkında olmaması her zaman cezasızlık sonucu doğurmaz. Hatanın kaçınılmaz olup olmadığı, her somut olayın özelliklerine göre değerlendirilir. Ceza hukukunda kastın varlığı esastır; kast yoksa ve kişi makul çabalarla suçu fark edemeyecek durumdaysa, ceza verilmez. Ancak dikkat ve özen yükümlülüğünü ihmal eden kişilerin “bilmemek” iddiası hukuken geçerli kabul edilmez.
Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2015/1835 E., 2015/18249 K., 18.06.2015:
"...Sanığın, bulduğu küp içerisinde yer alan sikke ve tarihi eser niteliğindeki eşyaları tarihi eser olduğuna dair herhangi bir değerlendirme yapmaksızın satmaya çalıştığı, olay tarihinde bu eşyaların tarihi eser olup olmadığını anlayamayacak durumda olduğu, sanığın kaçınılmaz hataya düştüğü anlaşılmakla, unsurları oluşmayan suçtan beraatine karar verilmesi gerekirken mahkûmiyetine hükmedilmesi, hukuka aykırıdır..."şeklindedir.
